Παιδική όραση: Απαντήσεις στα «γιατί» των μαμάδων

Τα μάτια, ένα φως στον κόσμο

Το μάτι είναι το πιο σπουδαίο αισθητήριο όργανο: πάνω από το 90% των πληροφοριών 
του κόσμου που μας περιβάλλει, περιέρχονται στην αντίληψή μας δια της οράσεως.

Το μάτι, όπως το βλέπουμε...απ ́ έξω

Το μάτι είναι μία μικρή σφαίρα, διαμέτρου περίπου 2,5 εκατοστών, που προστατεύεται κατά το 80% από μία ειδική οστεώδη κοιλότητα του κρανίου. Στο εμφανές μέρος παρατηρούμε μία λευκή επιφάνεια, που ονομάζεται σκληρός χιτώνας, επί της οποίας διαγράφεται μία χρωματιστή στρογγυλή περιοχή, που ονομάζεται ίριδα, στο κέντρο της οποίας υπάρχει μία ακόμη μαύρη μικρή «μπίλια», η κόρη του ματιού. Η κόρη δεν είναι παρά μία οπή, δια της οποίας το φως διαπερνά το μάτι. Η διάμετρος της κόρης διαφοροποιείται από την ίριδα, η οποία, όπως το διάφραγμα μίας φωτογραφικής μηχανής, συστέλλεται ή διαστέλλεται ανάλογα με την ποσότητα του εξωτερικού φωτός. Αν το φως είναι έντονο, η κόρη συστέλλεται, αν, αντίθετα, είναι ελλιπές, διαστέλλεται. Η ίριδα οφείλει το χρώμα της σε μία ουσία που λέγεται μελανίνη (υπάρχει και στο δέρμα). Η ίριδα είναι σκούρα αν περιέχει πολλή μελανίνη, ανοιχτόχρωμη, αν η μελανίνη είναι λίγη· σε αυτήν την περίπτωση, αντανακλώντας πολύ περισσότερο το φως, το χρώμα μπορεί να έχει διάφορες αποχρώσεις: πράσινο, γκρι, μπλε. Το λευκό μέρος του ματιού, όπως έχουμε πει, είναι ο σκληρός χιτώνας. Είναι λευκός και διαυγής, διότι περιβάλλεται από μία διαφανή μεμβράνη (τον επιπεφυκότα), η οποία προστατεύει τον ίδιο τον σκληρό χιτώνα, τον θρέφει και τον διατηρεί υγρό. Εκεί που βρίσκεται ίριδα, ο σκληρός χιτώνας γίνεται διάφανος και παίρνει το όνομα του κερατοειδούς χιτώνα. Κάτω από τον κερατοειδή, στο σημείο που βρίσκεται η κόρη, υπάρχει ένας μικρός φακός που λέγεται κρυσταλλοειδής. Δια του μικροσκοπικού αυτού φακού, φτάνει στον εγκέφαλό μας ένας ασυνήθιστος κόσμος από φως και χρώματα.

Το μάτι, όπως το βλέπουμε...από μέσα
  
Η εσωτερική πλευρά του ματιού καλύπτεται από μία λεπτή μεμβράνη, που ονομάζεται αμφιβληστροειδής χιτώνας. Αυτή η μεμβράνη αποτελείται από ένα στρώμα ιδιαίτερα εξειδικευμένων κυττάρων, που είναι ευαίσθητα στο φως και ονομάζονται κωνιοφόρα και ραβδιοφόρα κύτταρα. Τα κωνιοφόρα κύτταρα χρησιμεύουν κυρίως για να διακρίνουν τα χρώματα, όταν υπάρχει αρκετή ένταση φωτός· όμως, όταν το φως είναι ελλιπές, μπαίνουν σε λειτουργία τα ραβδιοφόρα, που δεν βλέπουν τα χρώματα, αλλά μπορούν να αναγνωρίσουν τα αντικείμενα ακόμα και στο (σχεδόν) σκοτάδι, όπως διαβαθμίσεις του γκρι (διακρίνουν μέχρι 15 αποχρώσεις του γκρι). Τα κωνιοφόρα και ραβδιοφόρα κύτταρα μετατρέπουν το οπτικό ερέθισμα σε ηλεκτρικό, το οποίο μεταφέρεται δια ειδικών νευρικών κυττάρων σε κύτταρα που, με την σειρά τους, προκαλούν το οπτικό νεύρο. Το οπτικό νεύρο, πίσω από τον οπτικό βολβό, φτάνει στον εγκέφαλο, όπου τα νευρικά ερεθίσματα μετατρέπονται σε ακριβή σχέδια και χρώματα. 

Γεννιόμαστε όλοι με μπλε μάτια;

Στα νεογέννητα της λευκής φυλής η ωρίμανση της μελανίνης που υπάρχει στην ίριδα απαιτεί κάποιους μήνες. Μπορεί, λοιπόν, κανείς να παρατηρήσει ότι το χρώμα των ματιών ενός βρέφους που μόλις γεννήθηκε είναι, συνήθως, ένα απροσδιόριστο γκρι-γαλάζιο, που τείνει ελαφρώς σε γαλάζιο. Αυτή η απόχρωση θα διαφοροποιηθεί με τον καιρό, μέχρι να φτάσει στο τελικό χρώμα μετά από έξι-επτά μήνες.

Βλέπεις καλά, αισθάνεσαι καλύτερα

Η οπτική λειτουργία κατέχει ένα ρόλο πρωταρχικής σημασίας για την ψυχοσωματική εξέλιξη του παιδιού. Ένα παιδί με προβλήματα οράσεως μπορεί να έχει δυσκολίες, ανάλογα με την ηλικία του, όταν εμφανίζεται το πρόβλημα. Για παράδειγμα, αν το πρόβλημα οράσεως εμφανιστεί πριν την ηλικία των πέντε ετών, το παιδί μπορεί να αποκτήσει προβλήματα νοητικά, καθώς και προβλήματα κοινωνικής εξέλιξης.

Από το μάτι του ψύλλου στο μάτι του γερακιού

Το οπτικό σύστημα συμπληρώνει την εξέλιξή του στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού, με την προοδευτική ωρίμανση των δομών που συνδέουν τα μάτια με τον εγκέφαλο. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, το παιδί θα αντιλαμβάνεται εικόνες όλο και πιο καθαρές και θα μάθει να συγχρονίζει τις κινήσεις των ματιών.

ΟΠΤΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

• Νεογέννητο : βλέπει φως και σχήματα αλλά δεν μπορεί να τα αποδώσει σε πράγματα, πρόσωπα και περιβάλλοντα. Σε 15 ημέρες αρχίζει να εστιάζει σε εικόνες σε απόσταση 20-30 εκ. από τα μάτια του (το πρόσωπο της μητέρας που το ταΐζει), δεν αναγνωρίζει ακόμα χρώματα, αλλά ήδη διακρίνει το φως από το σκοτάδι.

1-4 μήνες : αναπτύσσει τις βασικές λειτουργίες του ενός και των δύο οφθαλμών, είτε αισθητήριες είτε κινητικές. Μην έχοντας ακόμη πλήρη έλεγχο των οπτικών μυών, κουράζεται αμέσως και κάποιες φορές μπορεί να φαίνεται σαν να έχει στραβισμό.
 


 • 4-6 μήνες : εστιάζει ένα αντικείμενο μέχρι κάποια μέτρα απόστασης και μπορεί να ακολουθήσει την κίνηση. Διακρίνει καθαρά κάποια βασικά χρώματα, όπως το κόκκινο, το πράσινο και το μπλε.
 

1-2 έτη : έχει τον πλήρη έλεγχο των οπτικών μυών και είναι σε θέση να εστιάζει τα αντικείμενα από οποιαδήποτε απόσταση.Στα 2 έτη, αγγίζει τα δέκα δέκατα οπτικής οξύτητας και οι οπτικές δομές λειτουργούν πλήρως.

3-4 έτη :
μαθαίνει να αναγνωρίζει και να ταιριάζει διάφορα γεωμετρικά σχήματα και να σχεδιάζει υποτυπώδεις κύκλους και έχει μια καλή αντίληψη του βάθους.

 
6-7 έτη :
συμπληρώνεται η ωρίμανση της οπτικής λειτουργίας.


• 10-12 έτη :
εξελίσσεται η ολοκληρωμένη οπτική σταθερότητα.


Η μαμά κι ο μπαμπάς προσέχουν τα μάτια

Οι γονείς παρατηρώντας καθημερινά το παιδί, μπορούν να δώσουν στον οφθαλμίατρο ακριβείς πληροφορίες για μία ενδεχόμενη διάγνωση. 


ΚΑΠΟΙΑ ΑΠΛΑ ΤΕΣΤ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΜΑΜΑΔΩΝ ΚΑΙ ΜΠΑΜΠΑΔΩΝ


• Οι κόρες αντιδρούν στο φως;
Κατευθύνετε ένα μικρό φως στο μάτι του παιδιού από μία απόσταση 30 εκ. και παρατηρείστε αν η κόρη συστέλλεται (σωστό) ή όχι.

• Τα μάτια έχουν στραβισμό;
Κατευθύνετε ένα μικρό φως στα μάτια του παιδιού και παρατηρείστε αν το φως αντανακλά στο ίδιο σημείο και στα δύο μάτια. Αν σε ένα μάτι το φως αντανακλά σε διαφορετικό σημείο σε σχέση με το άλλο μάτι, έχει μία παρέκκλιση.

• Το ένα μάτι είναι πιο «νωθρό» από το άλλο;
Δείξτε στο παιδί δύο ίδια αντικείμενα, μετακινείστε τα ταυτόχρονα δεξιά και αριστερά ανάλογα με το οπτικό του πεδίο και κοιτάξτε αν δείχνει να προτιμά το ένα μόνο.

Πρόληψη ... κοντά στο μέλλον

Είναι σημαντικό να διαγνωστούν σε πρώιμη φάση ενδεχόμενες ενοχλήσεις στην όραση του παιδιού, διότι στα πρώτα χρόνια της ζωής του, η οπτική λειτουργία είναι ακόμα «εύπλαστη» και, συνεπώς, οι οφθαλμικές θεραπείες αποδεικνύονται ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Αν περάσει η παιδική ηλικία, θα πρέπει να αρκεστείτε σε πιο περιορισμένη αποκατάσταση του προβλήματος.

«Πάμε στον φίλο μας τον οφθαλμίατρο!»

Η πρώτη επίσκεψη στον οφθαλμίατρο συνήθως πραγματοποιείται σε όλα τα νεογέννητα, με ιδιαίτερη προσοχή στα παιδιά υψηλού γενετικού κινδύνου και στα πρόωρα, με χαμηλό βάρος. Ο δεύτερος έλεγχος από ειδικό πρέπει να πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της ηλικίας του. Η τρίτη επίσκεψη συνιστάται στα 2-3 έτη της ηλικίας του, όταν ξεκινά το νηπιαγωγείο. Ένας τελευταίος έλεγχος συνιστάται στα 4-6 έτη, όταν το παιδί πρέπει να αρχίσει να «διαβάζει από τον πίνακα». Είναι απαραίτητη η επίσκεψη στον οφθαλμίατρο όταν οι γονείς διαπιστώσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές του παιδιού.



Για παράδειγμα:

• Κλείνει τα μάτια όταν κοιτά μακριά.
• Κλείνει ένα μάτι όταν κοιτά το φως.
• Κλίνει ή γυρίζει το κεφάλι για να παρατηρήσει καλύτερα.
• Το ενοχλεί το δυνατό φως ή τρίβει συχνά τα μάτια.
• Έχει συχνά κόκκινα μάτια ή πολλά δάκρυα.
• Έχει συχνά πονοκεφάλους.
• Έχει αβεβαιότητα στο να διακρίνει τα χρώματα.

Τα πρώτα γυαλιά

Ο οφθαλμίατρος συνταγογραφεί γυαλιά αν διαπιστώσει διαθλαστική ανωμαλία, δηλαδή μυωπία (μειωμένη μακρινή όραση), αστιγματισμό (παραμορφωμένη –θολή ή διπλή- όραση σε όλες τις κατευθύνσεις), υπερμετρωπία (δυσκολία να δεις από κοντά). Τα γυαλιά πρέπει να φοριούνται συνέχεια, παρά το νεαρό της ηλικίας: η παράλειψη της διόρθωσης του προβλήματος μπορεί, πράγματι, να επιφέρει αμβλυωπία (μη ορθή εξέλιξη της οπτικής ικανότητας, αυτό που λέμε «νωθρό μάτι»), η οποία μπορεί να μην είναι δυνατό να διορθωθεί με το πέρασμα των χρόνων. Η επιλογή των πρώτων γυαλιών πρέπει να γίνει με βάση την ασφάλεια και την άνεση.

Ο σκελετός

• Πρέπει να είναι από ευλύγιστο υλικό, μαλακό, ακόμα κι από σιλικόνη, για να αποτραπεί ο κίνδυνος πρόκλησης βλάβης στο παιδί από το παιχνίδι ή από ενδεχόμενη πτώση.
• Πρέπει να επιτρέπει στο παιδί ένα τέλειο οπτικό πεδίο, συνεπώς πρέπει να είναι κεντραρισμένα μπροστά από τα μάτια. Τα γυαλιά μπορεί να φέρουν ένα ελαστικό εξάρτημα που στερεώνεται στο κεφάλι και διατηρεί τα γυαλιά στη σωστή θέση συνεχώς.

Οι φακοί

Καλύτερα άθραυστοι, όχι από κρύσταλλο
Με αντιανακλαστική επίστρωση για τα παιδιά που αποφεύγουν να αγγίζουν συνεχώς τα γυαλιά (είναι πιο εκτεθειμένοι στην ακαθαρσία και στις δαχτυλιές).

Αλήθεια ή ψέματα;

1. Τα καρότα και τα μύρτιλλα κάνουν καλό στην όραση.

Ψέμα.

Μία δίαιτα πλούσια σε φρούτα και λαχανικά κάνει γενικά πολύ καλό στην υγεία, αλλά δεν έχει κάποια ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα στην πρόληψη ή την θεραπεία των προβλημάτων όρασης.

2. Η τηλεόραση και η οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή κάνουν κακό στα μάτια.

Ψέμα.

Η οθόνη της τηλεόρασης ή του υπολογιστή εκπέμπουν λίγη ποσότητα ακτινοβολίας, η οποία δεν είναι καθόλου επικίνδυνη για τα μάτια. Είναι πάντως απαραίτητο να τηρούνται οι «αποστάσεις ασφαλείας»: τουλάχιστον δύο μέτρα από την τηλεόραση και εξήντα εκατοστά από την οθόνη του υπολογιστή, όχι για περισσότερο από δύο ώρες την ημέρα.

3. Είναι δυνατόν να επισκεφτούν οφθαλμίατρο ακόμα και παιδιά που δεν γνωρίζουν ακόμη να διαβάζουν.

Αλήθεια.

Η επίσκεψη στον οφθαλμίατρο μπορεί να πραγματοποιηθεί σε κάθε ηλικία, ακόμα και στα νεογέννητα! Ο οφθαλμίατρος, χάρη σε μεθόδους περισσότερο ή λιγότερο εξεζητημένες, είναι σε θέση να αξιολογήσει την όραση του παιδιού σε οποιαδήποτε ηλικία.

4. Το παιδί πρέπει να φορά τα γυαλιά όσο το δυνατόν λιγότερο χρόνο.

Λάθος.

Είναι σημαντικό τα παιδιά να φορούν πάντα τα συνταγογραφημένα γυαλιά.

5. Η πολύ πρώιμη διόρθωση της μυωπίας μπορεί να ευνοήσει οπτικές διαταράξεις.

Ψέμα.

Η διόρθωση των φακών δεν αλλάζει την φυσική εξέλιξη των οπτικών ανωμαλιών.  Είναι μάλιστα σημαντικό να θυμόμαστε ότι κάθε εμπόδιο στην όραση που παρουσιάζεται στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, μπορεί να σημάνει μία καθυστέρηση στην ωρίμανση της αίσθησης της όρασης, επηρεάζοντας κάποιες φορές την ψυχική και φυσική εξέλιξη του παιδιού.

6. Οι φακοί επαφής μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από την πρώτη παιδική ηλικία.

Αλήθεια.

Αλλά σε πολύ ιδιαίτερες περιπτώσεις και πάντα μόνο σύμφωνα με ειδικές οδηγίες του οφθαλμιάτρου.

7. Τα πολύ μικρά παιδιά μπορούν να αποφεύγουν την χρήση γυαλιών ηλίου.

Ψέμα.

Ακόμα και τα πολύ μικρά παιδιά είναι απαραίτητο να φορούν γυαλιά ηλίου, κυρίως αν επιδεικνύουν ιδιαίτερη ενόχληση στο έντονο φως. Τα μάτια του παιδιού πρέπει να προστατεύονται από το ηλιακό φως, κυρίως στο βουνό, στο χιόνι, στη θάλασσα ή σε λέμβο.

8. Το να φοράς γυαλιά με έναν αδιαφανή φακό διορθώνει τον στραβισμό.

Λάθος.

Η λεγόμενη «επίδεση» χρειάζεται, αν το παιδί με στραβισμό παρουσιάζει διαφορετική οπτική ικανότητα στα δύο μάτια. Εμφράσσοντας το καλύτερο μάτι, αναγκάζεται να λειτουργήσει περισσότερο το «νωθρό» μάτι. Αυτή η διαταραχή εμφανίζεται κάποιες φορές συγχρόνως με τον στραβισμό. Σε αυτήν την περίπτωση βελτιώνεται η όραση, αλλά ο στραβισμός μένει ως έχει, ακόμα και μετά την επίδεση.

9. Το νωθρό μάτι μπορεί να θεραπευτεί μόνα στα πρώτα έξι χρόνια της ζωής.

Αλήθεια.

Το «νωθρό» μάτι ή η αμβλυωπία είναι μία διαταραχή που δεν εξαρτάται άμεσα από το μάτι αλλά από τον εγκέφαλο που παραλείπει τις εικόνες που του μεταδίδονται. Αν παρέμβει κανείς αργότερα, είναι λιγότερες οι πιθανότητες ο εγκέφαλος να ξαναρχίσει να χρησιμοποιεί τις εικόνες που μεταδίδονται από το προσβληθέν μάτι. Μετά τα 6-8 έτη καθίσταται δύσκολο να διορθωθεί αυτή η διαταραχή.

10. Τα ζεστά επιθέματα κάνουν καλό στην επιπεφυκίτιδα.

Ψέμα.

Η επιπεφυκίτιδα είναι μία φλεγμονή του επιπεφυκότα (της διαφανούς μεμβράνης που καλύπτει το μάτι), η εφαρμογή ζεστού επιθέματος μπορεί να ευνοήσει μία τέτοια φλεγμονή και τον πόνο που προκαλείται. Σε περίπτωση κοκ